"Муслин жаш айым" деген фразеологизм орустардын лексикасында азыраак кездешет. Бирок 200 жыл мурун дагы, бул кармоонун фразасы укмуштуудай популярдуу болгон жана жаштардын белгилүү бир категориясын мүнөздөгөн. Бул коомдук иш-чараларга жана модага гана кызыккан жаш дворяндардын аты эле.
Канаттуу сөз айкашынын келип чыгышы
"Муслин жаш айым" деген сөз 19-кылымдын экинчи жарымында орус тилинде пайда болгон. Ал кымбат жана өтө жеңил кездеме - муслиндин аталышынан келип чыккан. Газ түрүндөгү кездемелерде жиптер бири-бирине тыгыз жабышпайт, алардын ортосунда боштуктар болот, бул аларга өзгөчө желдетүү жана тунуктук берет. Марля ошол эле материалдардын тобуна кирет, бирок муслинден айырмаланып, жөнөкөй жана арзаныраак. Кисея Чыгышта абдан популярдуу, ал жерде ысык климат өкүм сүрүп, бөлмөнү көлөкөлөтүп, ичине кирип турат. Бул кездемеден жасалган перде жана пардалар бөлмөгө табышмак жана экзотиканы кошот. Бүгүнкү күндө да муслин терезелерди кооздоо үчүн колдонулат; Индия, Кытай, Түркия жана Италиянын кездемелери өзгөчө популярдуу.
Илгери муслин аялдардын кийимдерин жасоодо кеңири колдонулган. Ушул кездемеден тигилген айымдардын ажатканаларын орус жаш дворяндары артык көрүп, "жаш айымдар" деп аташкан. Кыздар мода тенденцияларынын баардыгын ээрчип, көрктүү көрүнүүгө аракет кылышты. Кисея айрыкча жаш кыздарга ылайыктуу болгон, улуу аялдар тыгызыраак кездемелерди артык көрүшкөн. Атлас жаа менен кооздолгон жана топко арналган ак көйнөктү эстөө жетиштүү, ал жөнүндө жаш Михаил Лермонтовдун жүрөгүнүн айымы Екатерина Сушкова жазат. "Шамал менен кетти" романынын башкы каарманынын "алма-жашыл көйнөгү" тарлатан - түрдүү муслинден тигилген. Өзгөчө популярдуу болуп, модалуу кубарган көлөкөлөрдүн тымызын кездемелери табылды, алар үчүн аталыштарды да айтуу кыйынга турду, - деп Николай Васильевич Гоголь «Өлгөн жандар» поэмасында ирониялуу белгилеген.
Адабиятта колдонуу
Николай Помяловскийдин адабий чыгармачылыгында "муслин кыз" деген сөз биринчи жолу эскерилген. "Буржуазиялык бакыт" повестинин каарманы (1861) Лизавета Аркадьевна провинцияларда өскөн жаш дворян Леночкага каарданган. Жер ээси мындай кыздарды көргөндө кандай гана өкүнгөнүн, алардын "укмуштай өнүкпөгөндүгүнө жана боштугуна таң калганы жөнүндө!" Сүйлөйт. "Муслин кызы" деген сөз өтө эле сулуу эмес, акылдуу адамдардын, жеңил, бирок эмес күчтүү сезимдерге жөндөмдүү. Алардын асыл теги жана аялуу табияты үй иштерин жасоого мүмкүндүк берген эмес. Алар иштеген эмес, окуган эмес, белектерди кыялданып, ийгиликтүү нике күтүшкөн. "Муслин жандыктары" жөнүндө Помяловский "ар дайым кыялданат, ар дайым ойнойт …" деп жазган.
Бул сөз айкашы адабиятка тез эле кирип кетти. Аны сынчы Дмитрий Писарев жайылткан, анын калеми "Муслин кызынын романы" (1865) - Помяловскийдин чыгармачылыгына сереп салган. Публицист аны "Орус сөзү" басмасында жарыялаган. Ал эми Николай Шелгуновдун "Аялдардын бош жүрүшү" эссеси чыккандан кийин, көптөгөн жазуучулардын, акындардын жана публицисттердин чыгармаларында "муслин жаш айым" деген фразеологиялык сөз айкашы пайда болду. "Египеттин караңгылыгы" (1888) романынын автору Всеволод Крестовский "муслин таштандылары" түшүнүгүн өзүнүн баатырларынын оозуна салган. Кийинчерээк, анын чыгармаларында "муслин" термини пайда болуп, баатыр эне татыктуу адамдардын урмат-сыйына ээ болушу үчүн, андан арылууга кеңеш беришкен. Фразеологизм Николай Лесковдун "Айленддер" (1866) жана София Ковалевскаянын "Нигилист" (1884) чыгармаларында бар. "Китти жаш айымдар" жөнүндө Петр Боборыкин Decay (1884) жана Александр Куприн Молочто (1896) эскеришет.
Фразеологиялык бирдиктердин чечмелениши
Владимир Дальдын түшүндүрмө сөздүгүндө (1881) фразеологиялык бирдик жок, бирок анда "муслин" сөзүн кездештирүүгө болот. Белгилүү лексикограф аны "денди" деп мүнөздөйт."Муслин жаш айым" деген сөз Совет тарыхында деле унутта калган эмес. Ушаков (1935) тарабынан редакцияланган сөздүктө анын мааниси мындай: "патриоттук эрежелер боюнча тарбияланган" аяр, чектелген кыз ". Сергей Ожегов (1949) мындай жаш адамдын аныктамасын "филистиндин көз карашы" менен толуктайт.
Көпчүлүк бул фразеологиялык бирдикти укканда, аны "желе айым" деп жаңылыш түшүнүшкөн. Ушул кызыктуу учурлардын бири Эдуард Успенскийдин балдарга арналган "Федор байке, ит жана мышык" аттуу китебинде баяндалган.
"Тургенев кызын" эмне кылуу керек
Көпчүлүк ушул эки сөз айкашынан жалпы мүнөздөмөлөрдү көрүшөт. Аларды бириктирген башкы нерсе - жаратылыштын тазалануусу. Тургеневдин каармандары - шаардын зыяндуу таасири байкалбаган алыскы аймактарда өскөн жаш айымдар. Алар таза, кичипейил жана билимдүү адамдар. Мындай кыздар сүйүп калышат, андан кийин өмүр бою идеалын ишенимдүү жана ишенимдүү ээрчишет. Алар чоң моралдык күчкө ээ жана тоскоолдуктардан өтүшөт. Дал ушул нерсе модага умтулган жасалма жана оригиналдуулугун жоготкон "муслин айымдарга" жетишпейт.
Совет мезгилинде
"Муслин жаш айым" деген фразеологиялык сөз айкашы жаңы Совет доорундагы белгилүү социалдык чөйрөнү чагылдырган. Буткевичтин "Аялдар мектебинде" деген макаласында аялдардын билим берүү мекемесинин негизги максаттары талкууланган: "советтик кыздарды муслин аялдарга айлантуу" эмес, кайраттуу, эмгекчил патриотту тарбиялоо.
60-жылдарга карата "муслин жаш айым" термини прогрессивдүү советтик жаштарды "үстүртөн жана өнүкпөгөн аялдарга" карата жек көрүүнү билдирет деген туруктуу пикир болгон. Фразеологиялык фразеологизм аялзатына мүнөздүү мүнөздү мүнөздөп, аны асыл маданият өстүргөн. Бирок бара-бара фразеологиялык бирдиктин ачык түстөрү өчүп, экспрессивдүүлүгүн жоготуп баштады.
Заманбап "муслин айымдар"
Бүгүн классикалык асыл билим алган кызды жолуктуруу мүмкүн эмес. Муслин кийимдери кеңири тараган эмес. Демек, "муслин леди" деген сөз айкашы баштапкы маанисин жоготкон. Фразеологизм таптакыр башка коннотацияга ээ болгону менен, азыркы лексикада бар. Мисалы, мисалы, бир эркек өкүл кыңшылап, көзүнө жаш алса, анда ал өзүн "кыздай" же "муслин кызындай аксап" жүрөт деп айтышат. Ал тургай балдар эркек кишини чогултуу керектигин билишет, жана көз жашы ага туура келбейт.
Заманбап коомдо сулуу жана буржуазиялык аялдардын ордун сулуу сулуулар ээледи. Алардын арасында блондинкалар көп, ошондуктан "муслин аялдар" деген сөз биринчи кезекте аларга тиешелүү. Блондинкалар чачтын белгилүү бир түсүнүн ээлери гана эмес, мүнөздүү психикалык абалы экендиги жалпы кабыл алынган. Андай кыздар үчүн эң негизгиси алардын сулуулугу, мында алар өздөрүнүн кесиптерин көрүшөт. Жана бул сулуулукту башка бирөө камтышы эч кандай мааниге ээ эмес. Жетиштүү деңгээлде билимсиз болгондуктан, алар аз нерсени билишет жана көп нерсеге кызыгышпайт, андан тышкары, алар турмуштук кырдаалга көнүп кетүү мүмкүнчүлүгүн көрсөтүшөт. Бирок, чачтын ачык түстөрүнүн ээлеринин арасында ийгиликтүү жана акылдуу аялдар бар, бирок фольклор илгертен бери блондинкаларды тамашанын каарманы кылып, аларды "муслин айымдар" деп атап келген.
Көбүнчө каприздүү кызды же жаш жигитти кыңшылап, нааразычылыгын билдирген адамды "муслин айым" деп аташат. Ал ар дайым кичинекей көйгөйлөргө жана ыңгайсыздыктарга нааразы. Кээде бул сөздөрдү ар кандай кыйынчылыктардан корккон эркелеткен адам деп аташат. Мисалы, мындай алсыз эрк жана салмаксыз адам жылуу бөлмөдө деле муздак көрүнөт.
Ошондой эле, фразеологиялык бирдик ар кандай кырдаалда адамдын татыксыз жүрүм-турумун мүнөздөйт. Мисал катары өз билимин ашыра сурап, жолдошторунун көзүнчө жасаган студентти алсак болот. Кээ бир футболчулар пенальти тебип жатып, актердук оюн аркылуу калыска таасир этүүгө аракет кылышат."О, сен муслин кызсың!" эркекке багытталган болсо, өзгөчө кордогондой угулат.
Биздин убакта бул сөз айкашы азыраак колдонула баштаган, бирок архаизмге айланган эмес. Анткени, тил унаа моделдери жана электрондук шаймандар сыяктуу тез жаңыланбайт. Бул техникалык ойдун жаңылыктарына караганда кармоо фразасы узак жашайт дегенди билдирет. Революцияга чейинки турмуштан келип, ал жаңы түстөргө ээ болсо да, орус тилинде сакталып калган. Фразеологизм күнүмдүк баарлашууда гана кездешпестен, заманбап жазуучулар тарабынан оңой колдонулат.
